برگزاری پانزدهمین نشست مجمع در دبیرخانه مناطق آزاد
پانزدهمین جلسه مجمع پژوهشکده‌های اقتصادی، متشکل از مؤسسات پژوهشی اقتصادی و توسعه‌ای حاکمیتی، به میزبانی دبیرخانه مناطق آزاد در تاریخ 17/12/1402 برگزار شد. در این جلسه علاوه بر معرفی دبیرخانه مناطق آزاد توسط دکتر موسوی و همکاران ایشان، اعضا در مورد موضوعات و مسائل روز از جمله موضوع مهار تورم و رشد تولید به‌عنوان شعار سال به بحث و گفتگو پرداختند.
موضوعات و مسائل روز و مباحث مجمع
دکتر نعمتی
دکتر نعمتی در ابتدای صحبت‌های خود به موضوع طرح‌های پیشران توسعه و مناطق آزاد پرداختند و جایگاه هریک را معرفی کردند. مشاور وزیر امور اقتصادی با اشاره به موضوع نمایشگاه، تشریح کردند که برگزاری نمایشگاه آثار و دستاوردهای مراکز پژوهشی عضو مجمع می‌تواند جایگاه این نهاد را در امر سیاست‌گذاری اقتصادی تقویت کرده و وزن بیشتری برای مجمع فراهم نماید. بر همین اساس ایشان خواستار برگزاری نمایشگاه برای مقامات، وزرا و دیگر دست‌اندرکاران شدند. ایشان همچنین به موضوع مبادله آثار برای کتابخانه مراکز عضو مجمع اشاره کردند و این اتفاق را امری مبارک در جهت تقویت علمی مراکز عنوان کردند. دکتر نعمتی توضیح دادند که مبادله آثار پژوهشی می‌تواند باعث آگاهی اعضا مجمع نسبت به آثار پژوهشی منتشر شده در مراکز عضو شده و ارتباطات پژوهشی را افزایش خواهد داد.
دکتر روزبهان
ایشان با تشریح وضعیت راه‌آهن در کشور و ارتباط آن با مناطق آزاد، نکاتی را در خصوص وضعیت کشور توضیح دادند. به تعبیر ایشان باید راه‌آهن گرگان به سمت شاهرود ایجاد شود تا اینچه‌برون مزیت پیدا کند. در چنین شرایطی برخی پروژه‌هایی مانند پروژه گرگان به مشهد یا برقی‌کردن گرمسار به اینچه‌برون مثمرثمر نخواهد بود. ایشان در همین راستا به وضعیت پروژه‌ها در چابهار و دیگر نقاط کشور اشاره کردند.
دکتر روزبهان به موضوع حضور مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری در نمایشگاه کتاب پرداختند و اشاره کردند که نسخه الکترونیک آثار در نمایشگاه کتاب قابل اهدا است. ایشان همچنین به موضوع برگزاری نمایشگاه اختصاصی اعضای مجمع پرداختند و آن را مورد تأیید قرار دادند. معاون پژوهشی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری همچنین برای مشارکت در کارگروه مهار تورم و رشد تولید اعلام آمادگی کردند.
دکتر توکلی
ایشان به موضع امکان اظهارنظر اعضای مجمع در مورد بسته مهار تورم و رشد تولید تهیه شده توسط وزارت امور اقتصادی و بانک مرکزی اشاره کردند و برخی نکات این بسته را مطرح فرمودند. علاوه بر این رئیس پژوهشکده امور اقتصادی با تشریح همایش اقتصادی ایران، اصلاحات ساختاری در گام دوم، تقاضای مشارکت اعضا در همایش اقتصاد ایران در گام دوم رویداد کارگروه مهار تورم و رشد تولید را مطرح کردند.
دکتر اعتماد مقدم
سرکار خانم اعتماد مقدم اهمیت ترانزیت در اقتصاد ایران و اتصال آن با مناطق آزاد را مورد تأکید قرار دادند و افزودند اگر می‌خواهیم کاری برای تقویت اقتصاد ایران انجام دهیم باید روی بحث ترانزیت تمرکز کنیم. بر همین اساس نیاز است که کار پژوهشی انجام شود. ما بازار را از دست می‌دهیم. ترانزیت می‌تواند در مهار تورم نقش داشته باشد. مناطق آزاد هرچند انتقاداتی به آن وارد است، ولی می‌توان اقدامات اساسی در این مناطق انجام داد.
دکتر مرتضوی
ایشان وجود فاصله بین فعالیت‌های پژوهشی در مراکز پژوهشی دستگاه‌ها و اقدامات سیاستی دستگاه‌ها را مطرح کردند و بر لزوم اجماع‌سازی در زمینه مسائل سیاستی تأکید کردند. معاون پژوهشی پژوهشکده امور اقتصادی در همین راستا، به فرصت مجمع پژوهشکده‌ها در خصوص انجام اقدامات پژوهشی در موضوع مناطق آزاد اشاره کردند.
دکتر شباک
ایشان تأکید کردند که باید از جلسات مجمع، خروجی مناسبی حاصل شود؛ در همین راستا پیشنهاد دادند که پژوهش‌هایی که قبلاً انجام شده، تجمیع و خلاصه شود و با امضای مجمع برای رئیس‌جمهور ارسال شود؛ مانند بحث راه‌آهن و مواردی که دکتر روزبهان بیان کردند. رئیس پژوهشکده آمار همچنین پیشنهاد کردند که دبیرخانه موضوعات پژوهشی را اخذ و به اعضای مجمع اعلام کنند و متناسب با تخصص در پژوهشکده‌های عضو توزیع شود.
ایشان در خصوص مناطق آزاد عنوان کردند که مناطق آزاد به‌عنوان یک کشور کوچک است؛ ما در بحث حساب‌های ملی نتایج خوبی گرفتیم. به‌عنوان‌مثال این موضع در قشم موردمطالعه قرار گرفت و با منطقه آزاد قشم مذاکره کردیم؛ وزارت بهداشت و ای‌سی‌تی و گردشگری و تعاون ما حساب‌های اقماری را انجام دادیم؛ ما حاضریم حساب‌های ملی اقماری را برای مناطق آزاد انجام بدهیم که کار مفیدی برای اداره مناطق لازم است.
دکتر پالوج
ایشان دید منفی نخبگانی و رسانه‌ای نسبت به مناطق آزاد را مورد تأکید قرار دادند و افزودند که باید کار رسانه‌ای جدی شود تا واقعیت درست نمایش داده شود. ایشان همچنین بررسی طرح مناطق آزاد تجاری کشاورزی (در حال تهیه توسط استانداری قزوین و جهاد دانشگاهی) را ارائه کردند.
معرفی سازمان مناطق آزاد
دکتر موسوی
ایشان ضمت اعلام عذرخواهی دکتر عبدالملکی از عدم حضور در جلسه به ارائه توضیحات در خصوص مناطق آزاد کشور پرداختند و تشریح کردند که پس شکل‌گیری این مناطق در دهه 70، اکنون به نقطه‌ای رسیده‌ایم که 14 منطقه آزاد و 35 منطقه ویژه اقتصادی داریم. ایشان ضمن اعلام برخی آمارهای کشور مانند تراز تجاری، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به برخی مشکلات مناطق آزاد پرداختند. ایشان توضیح دادند که یکی از مشکلات ما در گمرک و بانک و بیمه است. به تعبیر ایشان هدف مناطق آزاد برآورده نشده است؛ چین با 13 منطقه آزاد شروع کرد و این مناطق، همانند موتورهایی در اطراف کشور، اقتصاد چین را بلند کرده است.
ایشان ضمن طرح تقاضایی از مجمع برای کمک به مطالعه در مورد مناطق آزاد عنوان کردند که منطقه آزاد می‌تواند پایلوت مطالعه باشد؛ برخی از این مناطق آزاد بزرگ‌تر از برخی کشورهای اروپایی است که می‌شود برخی طرح‌ها را به‌صورت پایلوت اجرایی کرد. 27 کارگروه تشکیل شده است که نظام مسائل مناطق را استخراج می‌کنند که می‌تواند برای پژوهش واگذار شود.
دکتر پیرداده
ایشان ضمن تشریح ساختار دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد، توضیح دادند که این سازمان متفاوت از دستگاه‌ها و وزارتخانهها است؛ این سازمان مناطق آزاد تجاری استقلال عمل دارند گرچه دبیرخانه برنامه‌ریزی کلان و بودجه‌ریزی را می‌کند؛ تا کنون مناطق آزاد کار پژوهشی نداشتند؛ بیشتر کارها برون‌سپاری شده است و با دستگاه‌های وزارتخانهها و شرکت‌های مشاور کارها را انجام داده‌اند. ایشان افزودند مناطق آزاد دولت‌های مستقل‌اند و مجموعه فعالیت‌های یک دولت را برعهده دارند؛ باید با همه سازمان‌ها مانند گمرک و بانک و… تعامل کنند. از زاویه دیگر باید گفت که گرچه استقلال عمل داریم؛ ولی باید با همه سازمان‌ها و نهادها همکاری کنیم.
دکتر پیرداده توضیح دادند که ما باید طرح جامع داشته باشیم. ما اسناد بالادست در حوزه‌های مختلف را باید در نظر بگیریم و عمل کنیم؛ برنامه مناطق از دل طرح جامع در می‌آید که مبتنی بر اسناد کلان کشور است. در طرح جامع است که می‌توانیم طرح‌های پژوهشی را تعریف کنیم. همه مناطق آزاد یا در مبادی ورودی و خروجی کالا قرار دارند یا در شاخه‌های فرعی آن قرار دارند.
ایشان مطرح کردند که ما نیازمند کمک شما هستیم تا کارهای پژوهشی به سیاست‌گذاری در مناطق آزاد تبدیل شود و یا اگر نیاز است، قوانینی تصویب شود. دکتر پیرداده براین‌اساس افزودند که ما کارهای پژوهشی را برون‌سپاری می‌کنیم؛ مجمع می‌تواند کمک کند.
دکتر جواد عباس‌پور
دکتر عباس‌پور به این نکته اشاره کردند که ذهنیت‌ها نسبت به مناطق آزاد خوب نیست؛ در دنیا مناطق آزاد برای آزمون طرح‌ها است؛ اما در کشور ما می‌خواهیم مناطق آزاد را مثل سایر مناطق کشور کنیم. در رسانه‌ها گفته می‌شود که مناطق آزاد تبدیل به سکوی واردات شده‌اند. این در حالی است که ما به کالاهایی نیاز داریم و باید وارد شود؛ بنابراین، این را نباید به گردن مناطق آزاد انداخت. آن واردات تنها از مسیر مناطق آزاد بوده است؛ واردات از مسیر منطقه آزاد صورت می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال، منطقه آزاد ماکو تنها مرز زمینی ما با اروپا است و ناخودآگاه واردات غلات ما ازآنجا می‌آید؛ ولی این ربطی به منطقه آزاد ندارد.
از اواسط سال گذشته جلسات متعدد برای احکام برنامه هفتم داشتیم؛ در قوانین فعلی مشوق‌ها برای واردات است و انتظار صادرات درست نیست؛ ما به توافق رسیدیم و متنی بین چهار دستگاه نهایی شد. در نهایت اما پیش‌نویس برنامه هفتم، پیشنهادهای ما نبود. ما پیشنهاداتی برای مشوق‌های صادراتی آوردیم.
مصوبات جلسه
- اخذ اولویت‌های پژوهشی مناطق آزاد و ایجاد زمینه برای انجام طرح‌های پژوهشی در این زمینه توسط اعضای مجمع
- مشارکت اعضای مجمع در کارگروه مهار تورم و رشد تولید؛ اعلام آمادگی دکتر روزبهان و دکتر پالوج
- تلاش برای واردکردن احکام پیشنهادی در مورد مناطق آزاد در برنامه هفتم توسعه
- ایجاد کارگروه ترانزیت
- تدوین خلاصه مطالعات در مورد مناطق آزاد و ارسال از طریق مجمع برای ریاست محترم جمهور
- ارسال گزارش سیاستی از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای مجمع و ارسال برای ریاست محترم جمهور توسط دبیرخانه
- مشارکت دبیرخانه مناطق آزاد در کارگروه حکمرانی بر مبنای داده همایش اقتصاد ایران؛ اصلاحات ساختاری
- بررسی طرح مناطق آزاد تجاری کشاورزی با مشارکت با دبیرخانه مناطق آزاد